تمبک چگونه سازی است؟

بیت رپ

این ساز از دو سری کلی و استوانه ای شکل تشکیل شده : بخش اول (بالا وقت نواختن: جلو) به قطر تقریبی 25 تا 30 سانتیمتر به طول 45 سانتیمتر که سطح بالائی آن پوست کشیده شده و در پائین به پارت دوم متصل شده است و این سری عبارتست از استوانه باریک تری که درانتها (پائین) کمی گشاده ترشده و به دهانه ای بازمنتهی گشته است. جنس تمبک معمولی از چوب است. تمبک به منظور نواختن، بطور افقی روی ران نوازنده نشسته قرارمی گیرد و او دست چپ را در بالا دست راست را در کنار راست تمبک قرار می دهد و با انگشتان، نرمه تمام دست خود بر پارت های مختلف (مرکز، میان، کنار) پوست می کوبد. صوت تمبک بدون ارتفاع معین است.

از آنجا که وسیله کوبیدن روی سازانگشتان آدم است این وسیله قادر است بر روی تمبک ریزه کاری و شیرینکاری های زیاد اعمال نماید می توان از آن به عنوان «تکنواز» استفاده های شایان جذاب کرد. نقش همنوازی در این سازنه فقط همراهی ساز یا آواز تأمین و نگهداری «ضرب» موسیقی است؛ بلکه طی 25 سال اخیر به ابتکار حسین تهرانی همکاری افراد دیگر ارکستری مرکب از«گروه تمبک نوازان» تشکیل شده قطعه هائی اجرا کرده اند.
تُمبَک، (تنبک، دمبک، دنبک یا ضَرب) یکی از سازهای کوبه‌ای پوستی است و از نظر سازشناسی جزء طبل‌های جام‌شکل محسوب می‌شود که از این خانواده می‌توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی ترکیه و همین طور زیربغلی در افغانستان اشاره کرد. ساختمان بدنه تنبک را در قدیم از جنس چوب، سفال و گاهی فلز می‌ساختند، لیکن امروزه از جنس چوب می‌سازند. تنبک از سری ‌های پایین تشکیل شده است:

قدمت تنبک با نام‌های پهلوی دمبلک و تنبور به پیش از اسلام می‌‌رسد و طبق نظر دکتر معین دمبک صورت دگرگون‌شدهٔ همین نام است. تمبک در چند دهه اخیر پیشرفت چشم گیری کرده به عنوان سازی تکنواز و مستقل بیان شده است. این پیشرفت مرهون تلاش استادان این ساز است که در این بین نقش استاد حسین تهرانی به قدری ارزش می‌‌یابد که از او می‌توان با عنوان پدر تنبک‌نوازی نوین ایران یاد کرد. در جهان ی ساختن این ساز، مرحوم ناصر فرهنگ‌فر، مرحوم امیر ناصر افتتاح، استاد محمد اسماعیلی، پژمان حدادی بهمن رجبی نیز نقش مهمی داشته‌اند. در مورد ٔ وجه تسمیه این ساز، هنوز رای نهایی حاصل نشده‌است. گروهی معتقد هستند که نام این ساز در اصل تنبک بوده و تبدیل آن به تمبک به قلب حرف «ن» ساکن به «م»، قبل از حرف «ب» است؛ مثل اتفاقی که در تلفظ واژه ٔ «شنبه» می‌افتد. ولی گروهی دیگر معتقد هستند که صورت «تنبک» منشاء منطقی نداشته به همین به غلط در بین مردم رواج یافته است. اما در نوازندگی این ساز از تکنیک‌هایی به نام های «تُم»، «بک»، «پلنگ» و «ریز» مصرف می‌شود. پس چندان بعید نیست چنانچه نامگذاری «تمبک» بر طبـق همین اسامی صورت گرفته باشد. از دیدگاه زبان‌شناسان کلمه Tambourine که در زبان‌های اروپایی برای تمبک به کار می‌رود از کلمه ٔ تنبور پهلوی وام گرفته شده‌است. ساز تنبک را به نام ‌«ضرب» می‌شناسند، اطلاق این نام « ظاهراً به‌مناسبت آن است که اصول ضرب آهنگ را با آن نگاه می‌داشتند ؛ زیرا در لغت نوشته‌اند: نوعی تنبک بزرگی که مطربان برای نگاه‌داشتن اصول به‌کار دارند ... »

اما علت نامگذاری کلمه‌ی « تنبک » جهت این ساز را « باید در اصوات شنیده‌شده از آن جستجو کرد، بدین مفهوم که وقت ی با نرمه‌ی انگشتان دست چپ یا راست، به حالت نیمه‌مشت به وسط پوست یا همان ناحیه‌ی مرکزی آن ضربه وارد می‌کنیم ؛ اکثرا ٌ ً صدایی شبیه به « تن » شنیده می‌شود. ی که با نرمه‌ی انگشتان دست چپ یا راست، به کناره‌ی پوست، ضربه وارد کنیم ً صدایی شبیه به « بک » به گوش می‌رسد ؛ لذا آن‌را « تنبک » می‌گویند... در اینجا می بایست بلافاصله اضافه کنیم که هیچ حکم کلی قاطعی درباره شنیدن صدا به صورت‌های الزامی « تن » و « بک » صادر نمی‌کنیم ؛ چرا که احتمال دارد صداهای دیگری نیز غیر از [این] دو لفظ گفته شده به گوش برسد... » به‌طوری که بعد از چیره‌دستی مهارت کامل نوازنده‌ی تنبک، می‌توان انواع صداها را از این ساز، طنین‌افکن کرده و ریتم‌های متنوع استخراج نمود ؛ این مسأله با تسلط، تکامل حرکت انگشتان بالاتر از آن، اندیشه نوازنده‌ی تنبک، ارتباطی مستقیم دارد.تنبک، جزو سازهای ضربه‌ای و کوبه‌ای می‌باشد. سازهای ضربه‌ای کوبه‌ای « سازهایی هستند که از طریق وارد کردن ضربه‌های دو دست یا کوبیدن روی آنها مورد استفاده قرار می‌گیرند. » این سازها بر دو دسته هستند : ۱. سازهای ضربه‌ای پوستی (مانند تنبک) ۲. سازهای ضربه‌ای غیرپوستی (مانند مثلث)ساز تنبک از پنج سری تشکیل می‌شود:۱. پوست | ۲. دهانه‌ی بزرگتر | ۳. تنه | ۴. نفیر یا گلویی | ۵. کالیبر یا دهانه‌ی کوچک از آنجا که وزن (ریتم) در موسیقی ایران، ارزش شایانی می‌باشد، « تنبک » نیز ـ که پایه‌ی وزن (ریتم) است ـ به همان اندازه ارزش خواهد بود. مرحوم خالقی در کتاب خویش (سرگذشت موزیک ایران، جلد ۱، ص. ۴۰۳) می‌نویسد: « باری، مقصود، ارزش مقام تنبک و ارزشی است که وزن در آهنگ دارد. در عالم آهنگ ارزش بسیار زیاد برای وزن در نظر می‌گیرند ؛ حتی مورخین به این نتیجه رسیده‌اند که وزن، اولین موزیک بشر است... [تنبک] قرن‌ها جای اصوات فرعی را حفظ کرده و به نغمات ما جان بخشیده است. » از عبارت نوازندگانی که به ساز تنبک و وسعت بخشیدن به آن، با نبرخی احترام‌آمیز تأکیدی بر فرد والا و هنری بخشیدن به این ساز، نگریسته‌اند: زنده‌یاد استاد حسین تهرانی، هنرمند محترم بهمن رجبی، شادروان ناصر فرهنگ‌فر و افراد دیگر می‌باشند.
تمبک زورخانه
شکل ظاهری آن با تمبک معمولی کمی اختلاف دارد. سری بالائی آن به شکل جام قسمت دنباله (درپائین) مخروطی تر از تمبک معمولی است. همچنین این تمبک زورخانه را از گل پخته می سازند. ولوم آن نیز بم تر و قوی تر از تمبک معمولی است. بلندی ساز 45 قطر دهانه پوستی 48 سانتیمتر است.

پوست
دهانه بزرگ
تنه
گلویی(نفیر)
دهانه کوچک(کالیبر)